Les 1. Een nieuw alfabet (maar eigenlijk toch niet zo nieuw)

Zoals alles in de fysieke wereld is opgebouwd uit moleculen en deze moleculen dan weer uit atomen, is een taal opgebouwd uit woorden en deze woorden op hun beurt uit letters. De verzameling van deze letters noemen we een alfabet. Zo een alfabet kan verschillen van taal tot taal. Zo is het Russische alfabet verschillend van ons Nederlandse alfabet. Ook het oud-Griekse alfabet verschilt van het onze en van het Russische, maar er zijn wel heel wat overeenkomsten. 

Weetje: het woord “alfabet” is afgeleid van de namen van de eerste twee letters van het Griekse alfabet: alfa en bèta (= a en b). 

Het oud-Griekse alfabet telt 24 lettertekens. Heel wat van die lettertekens ken je eigenlijk al, gewoon omdat ze eigenlijk overeenkomen met letters uit ons alfabet en/of omdat ze ook gebruikt worden in de wiskunde en de positieve wetenschappen. Denk maar aan de Griekse letter pi (π). 

De 24 letters van het Griekse alfabet zijn de volgende: 

(Naam = hoofdletter, kleine letter, klankwaarde)

alfa = Α, α, klankwaarde: a
bèta = Β, β, klankwaarde: b 

gamma = Γ, γ, klankwaarde: g 

delta = Δ, δ, klankwaarde: d 

epsilon = Ε, ε, klankwaarde: e 

zèta = Ζ, ζ, klankwaarde: z 

èta = Η, η, klankwaarde: è 

thèta = Θ, θ, klankwaarde: th 

iota = Ι, ι, klankwaarde: i 

kappa = Κ, κ, klankwaarde: k 

lambda = Λ, λ, klankwaarde: l 

mu = Μ, μ, klankwaarde: m 

nu = Ν, ν, klankwaarde: n 

ksi = Ξ, ξ, klankwaarde: x 

omicron = Ο, ο, klankwaarde: o 

pi = Π, π, klankwaarde: p 

rho = Ρ, ρ, klankwaarde: r 

sigma = Σ, σ of ς, klankwaarde: s 

tau = Τ, τ, klankwaarde: t 

upsilon = Υ, υ, klankwaarde: u 

phi = Φ, φ, klankwaarde: ph, f 

chi = Χ, χ, klankwaarde: ch 

psi = Ψ, ψ, klankwaarde: ps 

omega = Ω, ω, klankwaarde: oo (lange –o-)

We sluiten deze eerste les af met ons eerste Griekse woord: ὁ ἄνθρωπος. Ik heb voor dit woord gekozen omdat ὁ ἄνθρωπος “de mens” betekent. In de oud-Griekse literatuur staat zo goed als overal de mens centraal, als heldhaftig strijder (epos), als tragisch wezen (tragedies), met al zijn humor (komedies), in zijn gevoelens (lyrische poëzie), als verteller (historiografie), als denker (filosofische teksten), als sprekend overtuiger (retorische teksten) en als nog zoveel meer. ὁ ἄνθρωπος spreek je uit als: “ho anthroopos”. Boven de ὁ zie je een krulletje staan met de opening rechts; zo een krulletje heet een spiritus asper. Een spiritus asper staat boven klinkers indien je voor die klinker een h moet uitspreken (onze letter h bestaat niet als letterteken in het oud-Grieks, maar wordt weergegeven door het krulletje in de vorm van het laatste-maankwartier). --- Boven de alfa van ἄνθρωπος zie je dan weer een krulletje staan met de opening links, zoals bij het eerste-maankwartier: in dat geval moet je de klinker die onder dat krulletje staat zonder h uitspreken (dit krulletje heet: “spiritus lenis”). --- Boven de alfa van ἄνθρωπος merk je ook nog een accent (zoals het Franse accent aigu): dat wil zeggen dat die lettergreep beklemtoond is. Daarom schreef ik: “ho anthroopos”. Wie Latijn studeert of gestudeerd heeft zal merken dat, in tegenstelling met het Latijn, het Grieks wél een lidwoord heeft. In het geval van ἄνθρωπος is dat het lidwoord ὁ: dat is het lidwoord dat bij mannelijke substantieven staat. Om te eindigen: het Griekse substantief ἄνθρωπος leeft ook verder in vele moderne talen. Denk maar aan ons Nederlandse woord antropologie = menskunde of mensleer = wetenschap die de mens in al zijn aspecten, zowel fysiek als cultureel, bestudeert.